Ρήματα

                                   ΡΗΜΑΤΑ-ΤΣΑΚΩΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

                        ΡΗΜΑ ΕΙΜΑΙ :                                                                       ΡΗΜΑ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ  :

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ                              ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ                                             ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ                             ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ  

Εζού ένι (εγώ είμαι)                Εζού έμα (εγώ ήμουν)                               Εζού όνι (εγώ δεν είμαι)                Εζού όμα (εγώ δεν ήμουν)

Εκιού έσι (εσύ είσαι)               Εκιού έσα (εσύ ήσουν)                               Εκιού όσι (εσύ δεν είσαι)               Εκιού όσα (εσύ δεν ήσουν)

Έντενι ένι (αυτός είναι)         Έντενι έκι (αυτός ήταν)                             Έντενι όνι (αυτός δεν είναι)          Έντενι όκι (αυτός δεν ήταν)

Έντανι ένι (αυτή είναι)           Έντανι έκι (αυτή ήταν)                              Έντανι όνι (αυτή δεν είναι)           Έντανι όκι (αυτή δεν ήταν)

Έγκεινι ένι (αυτό είναι)           Έγκεινι έκι (αυτό ήταν)                             Έγκεινι όνι (αυτό δεν είναι)          Έγκεινι όκι (αυτό δεν ήταν)

Ενεί έμε (εμείς είμαστε)           Ενεί έμαϊ (εμείς ήμασταν)                          Ενεί όμε (εμείς δεν είμαστε)          Ενεί όμαϊ (εμείς δεν ήμασταν)

Εμού έτε (εσείς είστε)              Εμού έταϊ (εσείς ήσασταν)                        Εμού ότε (εσείς δεν είστε)             Εμού όταϊ (εσείς δεν ήσασταν)

Έντεϊ είνι (αυτοί/ές είνι)           Έντεϊ ήγκι (αυτοί/ές ήταν)                       Έντεϊ ούνι (αυτοί/ές δεν είναι)      Έντεϊ ούγκι (αυτοί/ές δεν ήταν)

Ένταϊ είνι (αυτά είναι)              Ένταϊ ήγκι (αυτά ήταν)                            Ένταϊ ούνι (αυτά δεν είναι)           Ένταϊ ούγκι (αυτά δεν ήταν)

ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟΥΣ 2 ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΧΡΟΝΟΥΣ: Γίνεται περιφραστικά,δηλαδή με τη χρήση του ρήματος είμαι και τη μετοχή (;;) του ρήματος.

Παράδειγμα για να φανούν και οι σωστές καταλήξεις,οι οποίες είναι ίδιες για την συντριπτική πλειονότητα των ρημάτων - το ρήμα σκουπίζω

                                                                              ΡΗΜΑ ΣΚΟΥΠΙΖΩ :

     ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ                                                                                                                              ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ

Εζού ένι σαρούκου/α (η κατάληξη -ου για άνδρες,-α για γυναίκες)                                            Εζού ένι  σαρούκου/α 

Εκιού έσι σαρούκου/α                                                                                                                  Εκιού έσι  σαρούκου/α 

Έντενι ένι σαρούκου                                                                                                                   Έντενι ένι  σαρούκου

Έντανι ένι σαρούκα                                                                                                                     Έντανι ένι σαρούκα        

Έγκεινι ένι σαρούκουντα                                                                                                             Έγκεινι ένι σαρούκουντα   

Ενεί έμε σαρούκουνται                                                                                                                 Ενεί έμε σαρούκουνται       

Εμού έτε σαρούκουνται                                                                                                                Εμού έτε σαρούκουνται    

Έντεϊ είνι σαρούκουνται                                                                                                               Έντεϊ είνι σαρούκουνται    

Ένταϊ είνι σαρούκουνται                                                                                                               Ένταϊ είνι σαρούκουνται          

  

ΑΟΡΙΣΤΟΣ  (πάλι το ρήμα σκουπίζω)

εσαρούκα (σκούπισα)

εσαρούτσερε (σκούπισες)

εσαρούτσε (σκούπισε)

εσαρούκαμε (σκουπίσαμε)

εσαρούκατε (σκουπίσατε)

εσαρούκαϊ (σκούπισαν)

Πάλι οι καταλήξεις είναι οι ίδιες και στα άλλα ρήματα.

Τώρα,όσον αφορά στον μέλλοντα θα ενημέρωσω τη σημείωση μόλις κατατοπιστώ σαφέστερα... :))

Φυσικά,στους παραπάνω κανόνες υπάρχουν εξαιρέσεις.Μία από αυτές αποτελεί το ρήμα έρχομαι που στον αόριστο και στον μέλλοντα αλλάζει ρίζα.

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ : ένι παρίου (έρχομαι), έσι παρίου (έρχεσαι), ένι παρίου/α (έρχεται) , έμε παρίνται (ερχόμαστε), έτε παρίνται (έρχεστε), είνι παρίνται (έρχονται)

ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ(ερχόμουν) : έμα παρίου,έσα παρίου,έκι παρίου/α-έκι παρίντα,έμαϊ παρίντα,έταϊ παρίνται,ήγκι παρίνται.

ΑΟΡΙΣΤΟΣ(ήρθα) : εκάνα,εκάνερε,εκάνε,εκάναμε,εκάνατε,εκάναϊ.

ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ(θα έρθω) : θα μόλου,θα μόλερε,θα μόλει,θα μόλουμε,θα μόλετε,θα μόλωι.

*Η ρίζα του ρήματος στον μέλλοντα (θα μόλου δηλαδή θα έρθω) προέρχεται απο τη ρίζα του αρχαίου μολώ.Από κει και η φράση "μολών λαβέ".Το παράδειγμα αυτό είναι ενδεικτικό του συμπεράσματος οτι η Τσακώνικη προέρχεται από την αρχαία Δωρική διάλεκτο,την μία από τις τρεις που αποτελούσαν τη βάση της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας μαζί με την Ιωνική και κυρίως την Αττική.

ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΤΣΑΚΩΝΙΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ-Η ΠΡΩΤΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ-Μ.ΔΕΦΝΕΡ

                                                                                          www.neoitsakwnes.blogspot.com

Το φουντουμάλι

  Πριν κανιά σαρανταρία χρόνου, μ'απολίκαει νάμου το Μέανε νέο δάσκαλε π'έκι α καταγωγή σι από τον Πραστέ τσαι έκι αραμούντε τον Αγιαντρία.Όταν επρωτοκάνε το Μέανε,έκι κασίμενε τα μουρία τα ταβέρνα του μπαρμπα-Σπύρου τσαι έκι κίνου το καφούτσι σι.Το μισαμέρι, έκι περούα α Κουραμάδενα να ζάει τα βρύση να νάρει ύο τσαι νι'οράτσε κασίμενε με του'ρ'άλλοι παρέα τσαι αμέσως επέτσε "τσι φουντουμάλι εκάνε τσαι μ'ερέτσε νάμου πάλι..." Μετά, νι απαντήτσε ο δάσκαλε τα τσακώνικα "απ'όργι ένι τσ'εζού το φουντουμάλι" τσαι έτρου αραμάτσε ξερά α Κουραμάδενα!Α κακομοίρα όκι ξέρου ότι ο δάσκαλε έκι απ'όργι τσαι έκι ξέρου τα γρούσσα νάμου τσαι εντροκιάτσε....

Μετάφραση:    

Το μπουμπούκι

 Πριν καμιά σαρανταριά χρόνια,μας φέρανε στα Μέλανα νέο δάσκαλο του οποίου η καταγωγή ήταν από τον Πραστό και έμενε στον Άγιο Ανδρέα. Όταν πρωτοήρθε στα Μέλανα,καθόταν στην μουριά στην ταβέρνα του μπαρμπα-Σπύρου και έπινε το καφεδάκι του.Το μεσημέρι, περνούσε η Κουραμάδενα για να πάει στην βρύση να πάρει νερό και τον είδε καθισμένο με τους άλλους παρέα και αμέσως είπε "τι μπουμπούκι ήρθε και μας βρήκε πάλι..." Μετά, της απάντησε ο δάσκαλος στα τσακώνικα "από δω είμαι και εγώ το μπουμπούκι" και έτσι έμεινε ξερή η Κουραμάδενα!Η κακομοίρα δεν ήξερε ότι ο δάσκαλος ήταν από δω και ήξερε τη γλώσσα μας και ντροπιάστηκε...

                                                                                                

                                                                               Καμβύσης Χρήστος,7-1-2012


                           
                                                                           www.neoitsakwnes.blogspot.com

Τσακώνικα Κάλαντα!

Άγιε Βασίλη εμπαρίου – μά τσέ ο καταδεχούμενε, από τά Τσεσαζία – εκιού έσι αρχόγκισσα τσυρία.

Εν ίκχου κόα τσέ χαρκί – χαρκί ται καλαμάρι, το καλαμάρι έκι γράφουντα – ταί το χαρκί εκινιούντα: «Βασίλη, από κιά σπαρίου – τσαί κιά έσι κχαμπένου;»

«από τά μάτη μοι ένι παρίου – τσαί κιά έσι κχαμπένου;»

«από τά μάτη μοι ένι παρίου – τσαί το σχολείο ινιέγκου!»

«κάτσα να φάμε, κάτσα να κήρε – κάτσα να τραγουδίερε».

«Εζού γράμματα έμα μαθαίνου, τραγούδια ένι ξένου!»

«Το αφού ρσκέρου γράμματα – άλλε νάμου τάν άλφα – βήτα».

«Τσαί τά μαγκούρα ακχουγκίε – να λη τάν άλφα – βήτα, τσερά εκιά μαγούρα σοι – χωρά βαστάρια έκι ανεμούκχα, τσαί τάνου του χωροί βαστοί – μπέντζικα έκι λαλούα. Δεν έκι μόνον μπέντζικα – μά τσάγρια περιστέρια. Εκχαμπάσε ά μπέντζικα να βρέτση το φτερέ σοι, τσαί βρέε τον αφέγκη σοι – το πολυχρονεντένε…..»

Χρόνοι πάσοι.

http://leonidiopress.blogspot.com/

Τσακώνικη ιστορία-τα άουα τσαι οι λιούτσοι.

 Έκι χινόπωρε,ήγκιαϊ κάμουνται το στένωμα ο παππού ο Ζαμπούνη με τα μαμμού τσαι έκι τσαι ένα αγιελιδιώτα,ο Βαλμά π'έκ'έχου κανιά δεκαρία άουα.

Έντανι το τσαιρέ ήγκιαϊ έχουνται πρεσσοί λιούτσοι.Ο γερο-Βαλμά έκι νέμου τα άουα τα λιουκοσκαφτούρα,δίπα τον άγιε Παντελεήμονα,τσαι έκι γεννατά νία φοράδα

τσαι έκ'έχα ένα μιτσί αγόπουλε τσαι ετσιτάνε οι λιούτσοι να φάνει το μιτσί αγόπουλε...Γλήγορα,τα άουα εμπίκαει κύκλε τσαι εβαλίκαει το μιτσί

πουρτέσε σου τσαι γύρκαει τα κισινά σου προς τα τάτσου!Τάσου τα άουα έκι τσαι ένα βαρβάκχιου π'έκι παρίντα καλπάζουντα απότσου από του φοράδε 

γιούρε γιούρε τσαι τα άβα άουα μόλις έκι ζυγούνται οι λιούτσοι,έγκι τσινίζουνται.Έτρου,ο λιούκο όκι μπορού να ζυγούει κοντά τσαι έτρου

οι λιούτσου απελπίσταει τσαι εφύγκαει.Ο γερο-Βαλμά ενοιάτσε το θράβαλε τσαι σ'εμαζούτσαι τα άουα τσαι επροτζίε του λιούτσοι τσαι έτρου ντ'

εγλιτούκαει τα άουα...

Μετάφραση:

 Ήταν φθινόπωρο,οργώνανε στο στένωμα ο παππούς ο Ζαμπούνης με την γιαγιά και ήταν και ένας λεωνιδιώτης,ο Βαλμάς που είχε καμιά δεκαριά άλογα.

Εκείνον τον καιρό είχαν πολλούς λύκους.Ο γερο-Βαλμάς βόσκαγε τα άλογα στη λυκοσκαφτούρα,δίπλα στον άγιο Παντελεήμονα    

και είχε γεννήσει μία φοράδα ένα μικρό αλογάκι και πέσανε οι λύκοι να φάνε το μικρό αλογάκι...Γρήγορα,τα άλογα έκαναν κύκλο και έβαλαν το μικρό

μπροστά τους και γυρίσανε τα πισινά τους (πόδια) προς τα έξω!Μέσα στα άλογα ήταν και ένα βαρβάτο που κάλπαζε απ'έξω από τις φοράδες γύρω-γύρω

και τα άλλα άλογα μόλις πλησίαζαν οι λύκοι,τσινίζανε!Έτσι,ο λύκος δεν μπορουσε να πλησιάσει κοντά και οι λύκοι απελπίστηκαν και έφυγαν.

Ο γερο-Βαλμάς άκουσε τον θόρυβο και μάζεψε τα άλογα και τρόμαξε τους λύκους και έτσι γλίτωσαν τα άλογα...

Ζαμπούνης Νίκος
Μέλανα 4-9-2011


                                                             www.neoitsakwnes.blogspot.com

ΤΣΑΚΩΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ-ΝΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΗΣΟΥΜΕ ΖΩΝΤΑΝΗ!Α ΓΡΟΥΣΣΑ ΝΑΜΟΥ (Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ)

    Όσοι μεγάλωσαν ή κατάγονται ή πέρασαν κάποτε από τα τσακωνοχώρια (Άγιος Ανδρέας-Σίταινα-Καστάνιτσα-Πραστός-Τυρός-Σαπουνακέικα-Μέλανα-Πραγματευτή-Λεωνίδιο στην νότια Κυνουρία του νομού Αρκαδίας) σίγουρα θα γνωρίζουν για την Τσακώνικη διάλεκτο.Πρόκειται για μια αρχέγονη γλώσσα που προέρχεται από την αρχαία δωρική και που ακόμα και σήμερα,σε αντίθεση με το ρεύμα των καιρών σύμφωνα με το οποίο στο βωμό του εκμοντερνισμού διαλύεται οτιδήποτε έχει να κάνει με τις ρίζες μας,χρησιμοποιείται από τους λιγοστούς κατοίκους των παραπάνω χωριών,κυρίως από τους ηλικιωμένους.Αξίζει να αναφερθεί πως σύμφωνα με γλωσσολόγους που πρόσφατα επισκέφθηκαν την περιοχή η τσακώνικη είναι η αρχαιότερη εν δυνάμει γλώσσα στον ευρωπαϊκό χώρο με πάνω από 3.000 χρόνια ζωής.
     Δυστυχώς οι κάτοικοι της Τσακωνιάς από την ηλικία των 25-35 ετών και κάτω στη συντριπτική πλειοψηφία δεν μιλάμε την γλώσσα αυτή ή ακόμα χειρότερα δεν επιδιώκουμε να την μιλήσουμε στο φόβο μήπως κάποιοι μας αποκαλέσουν χωριάτες ή οπισθοδρομικούς γεγονός απαράδεκτο κατά την προσωπική μου άποψη.Δεν μπορώ να κατηγορήσω κανέναν για τον σταδιακό θάνατο αυτού του θησαυρού,δηλαδή δεν μπορώ να πω ότι φταίνε οι γονείς για παράδειγμα που δεν μαθαίνουν τσακώνικα στα μικρά παιδιά γιατί απλά οι άνθρωποι έζησαν δύσκολα χρόνια και είναι φυσικό να θέλουν να δώσουν στη νέα γενιά τα σύγχρονα εφόδια για να μπορέσει αυτή να ανταπεξέλθει στον επαγγελματικό και κοινωνικό στίβο και τα εφόδια αυτά είναι πολλά έτσι ώστε τα τσακώνικα να μην αποτελούν προτεραιότητα.Επιπλέον με τη χρήση της Νέας Ελληνικής γλώσσας στην επικοινωνία των ανθρώπων τα τσακώνικα δεν αποτελούν την κύρια γλώσσα επικοινωνίας και έτσι δεν μπορούν οι νέοι να μάθουν τη γλώσσα "ακουστικά".Ίσως μερίδιο ευθύνης να φέρουμε εμείς οι νέοι που αμελούμε να μάθουμε λίγα πράγματα.

     Ωστόσο προλαβαίνουμε ακόμα να κάνουμε κάποια βήματα για να διασώσουμε τη γλώσσα των προγόνων μας.Είναι άξιες θαυμασμού και στήριξης προσπάθειες όπως του Σωτήρη Λυσίκατου από τα Μέλανα,που διαμένει και εργάζεται ως καθηγητής Αγγλικών σε πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης ,που μερικά καλοκαίρια μαζεύει τα πιτσιρίκια του χωριού και τους διδάσκει τα βασικά για τα τσακώνικα.Βέβαια το σπουδαιότερο είναι τα βιβλία για την εκμάθηση της γλώσσας που έχει εκδώσει και που είναι σε πραγματικά πολύ υψηλό επίπεδο.Ελπίζω να υπάρχουν αντίστοιχες προσπάθειες και σε άλλα χωριά που εγώ δεν γνωρίζω.

     Όμως αυτό δεν φτάνει κατά την προσωπική μου άποψη.Το απαραίτητο βήμα που πρέπει να γίνει αφορά στους τοπικούς φορείς και δεν είναι άλλο από την εισήγηση (δεν ξέρω τις διαδικασίες) στους αρμόδιους φορείς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης να αφιερώσουν 2-3 ώρες εβδομαδιαίως σε κάθε τάξη,αντικαθιστώντας κάποιο από τα μαθήματα μικρής βαρύτητας (π.χ ευέλικτη ζώνη-αστρονομία κλπ που θυμάμαι εγώ),στην εκμάθηση της Τσακώνικης διαλέκτου από έμπειρους δασκάλους της περιοχής που σίγουρα υπάρχουν.Με την στήριξη και των γονέων,γιατί όλοι γνωρίζουμε την αντίδραση των μικρών παιδιών σε τέτοια θέματα,σίγουρα κάτι καλό μπορεί να γίνει...Κάτι καλό και αισιόδοξο!

                                                                                                               Σωτήρης Ν. Ζαμπούνης

                                                        www.neoitsakwnes.blogspot.com

Πέρα Μέλανα

                                                        

Λίγο μετά τον Τυρό (4χιλ) και πάνω από τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στο Λεωνίδιο, βρίσκεται το όμορφο και τυπικό τσακώνικο χωριό Πέρα Μέλανα,. Το χωριό έχει 300 περίπου κατοίκους και αποτελείται από δύο γειτονιές, μια χαμηλότερα, που συγκεντρώνει τα περισσότερα σπίτια, και μια μικρότερη, ψηλότερα., την "πέρα γειτονιά". Χτισμένο στην πλαγιά του Πάρνωνα,  με σπίτια που ακολουθούν την χαρακτηριστική τοπική λιτή αρχιτεκτονική, το χωριό αποτελεί μια έκπληξη για τον επισκέπτη.  Συγχρόνως είναι το χωριό που διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την τσακώνικη παράδοση, όπως  και την τσακώνικη διάλεκτο. Οι περισσότεροι κάτοικοι μιλούν Τσακώνικα.

Άφθονο πράσινο, πολλά πλατάνια και κυπαρίσσια περιβάλλουν το χωριό. Στο δρόμο για την επάνω γειτονιά υπάρχει όμορφη ρεματιά με άφθονο νερό και πράσινο και ωραία πετρόκτιστη βρύση. Από την πέρα γεsιτονιά έχει κανείς έξοχη θέα προς τον όρμο του Λιβαδιού. Η όμορφη εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Παναγία και είναι σκαρφαλωμένη στην πλαγιά μεταξύ των δύο γειτονιών του χωριού. Γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο, οπότε και γίνεται πανηγύρι. Μαγευτική είναι επίσης και η θέα από όλο σχεδόν το χωριό προς τη θάλασσα. Κάτω από τα Μέλανα υπάρχει η όμορφη παραλία του Κίσακα.

Στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία, 3 χιλ. περίπου πάνω από τα Πέρα Μέλανα, σώζονται τα υπολείμματα (βάση) του αρχαίου ιερού του Απόλλωνα Τυρίτα. Στη θέση του ιερού είναι χτισμένο το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία.

Ονομαστά είναι τα χειροποίητα παραδοσιακά υφαντά που κατασκευάζονται στο χωριό και ειδικότερα τα χειροποίητα τσακώνικα ταγάρια. Αξιόλογη δράση αναπτύσσει ο τοπικός Πολιτιστικός Σύλλογος Πέρα Μελάνων με δραστηριότητες που επικεντρώνονται στη διατήρηση και διάδοση της τοπικής παράδοσης (χορευτικό τμήμα, τσακώνικοι χοροί, τσακώνικη διάλεκτος, υφαντουργία κ.λ.π.). Με τη φροντίδα του λειτουργεί τοπική λαογραφική συλλογή.

 

πηγή: http://arcadia.ceid.upatras.gr